'Ik gun het elke dokter om signalen van patiënten op te kunnen vangen. Zodat je bijvoorbeeld aanvoelt dat iemand uit schaamte niet doorvraagt. Omdat die persoon laaggeletterd is of om een andere reden de ruimte niet voelt om meer te vertellen.' Dat zegt huisarts en docent Nicoline van den Broek niet alleen als docent en arts, maar ook als voormalig klachtenfunctionaris. 'Het allergrootste deel van de klachten ontstaat door de communicatie, niet door de behandeling.’
Een arts heeft in de opleiding volop onderwijs in gespreksvoering gehad. Maar kan ze ook signalen opvangen van wat niet gezegd wordt en omgaan met de emoties die komen? Nicoline van den Broek vroeg zich af of je in de geneeskundeopleiding kunt leren om een patiënt echt te zien. Ook omdat ze uit onderzoek weet, dat het empathisch vermogen afneemt tijdens de opleiding.
Wat is eigenlijk onze professionele bandbreedte in meeleven?', vroeg ze zich af. Via gesprekken met collega's en een duik in de wetenschappelijke literatuur, kwam ze uit op de rol van empathie. Daarover ging ze praten met kunstenaars van Art Partner die van maatschappelijke vraagstukken hun werk maken. Die deden onderzoek en constateerden dat dokters een heel smalle professionele bandbreedte hanteren in meeleven. Samen met Art Partner ontwikkelde Nicoline daarom twee vernieuwende vormen van onderwijs in empathie: onderwijs via een film en een met een audiotour door het UMCG. Tweedejaars geneeskunde Graeme Duquesnoij deed mee aan de pilot voor beide onderwijsvormen, eerstejaars Luuk Troost aan die voor de audiotour.
Voordat hij geneeskunde ging studeren, werkte Graeme als jurist bij een medisch adviesbureau in Amsterdam. Maar het medische trok hem meer dan het juridische en daarom besloot hij geneeskunde te gaan studeren. Hij zag en ziet een duidelijke mismatch tussen de geneeskundeopleiding en de patiënt, vertelt hij: 'Wij krijgen gespreksvoering met simulatiepatiënten en die richt zich heel erg op de ziekte. Je bent dan meestal niet zo bezig met wie er voor je zit, je vraagt niet 'Hoe is je dag?'. Terwijl je ook een mens bent die elke dag met mensen bezig is. Daar zit de mismatch.'
Studenten geneeskunde komen pas in de master in contact met échte patiënten. Dat is te laat in het curriculum,' vindt Graeme. Daarom ziet hij het belang van dit soort onderwijs. 'Met de film die we met een groep studenten bekijken, ervaar je wat de impact van zo'n gesprek voor de patiënt kan zijn. Jij bent als beginnende co misschien gespannen, maar die patiënt zal veel gespannener zijn dan jij.'
'De film bekijk je in een groepje van ongeveer vijftien studenten', legt Graeme uit. 'We zien een patiënt die de uitslag krijgt van een onderzoek. Dat kan een goede uitslag zijn of een heel slechte. Voor de arts die misschien al zes patiënten heeft gezien, is het een van de vele gesprekken op deze dag. Maar voor de patiënt bepaalt dit gesprek de hele week. Die twee werelden komen samen in een gesprek van 15 minuten. En dat is best lastig, blijkt uit de film.'
Het onderwijs met de film werkt op zo'n manier, dat studenten kunnen gaan voelen wat de patiënt kan voelen. Onrust bijvoorbeeld, of overweldigd zijn. Meer spoilers vertellen we (red.) niet, dat zou voor nieuwe studenten te veel weggeven.
Wat Graeme van het onderwijs met de film en de audiotour leerde, is dat als je goed tot je door laat dringen hoe het gesprek voor een patiënt kan zijn, je je daar als arts professioneel op kunt voorbereiden. 'Stel je bent moe, maar je realiseert je van tevoren hoeveel spanning deze patiënt moet voelen. Dan zorg je bijvoorbeeld voor rust.'
Eerstejaars student geneeskunde Luuk Troost
Luuk Troost liep in het UMCG rond met de audiotour op zijn koptelefoon. Hij liep als het ware mee met een patiënt die naar een spreekuur gaat. De man en vrouw die Luuk op zijn koptelefoon hoorde, zijn de patiënt en de partner. Ze zijn gespannen en reageren ook gespannen op elkaar. 'We kregen te horen waar we naar toe moesten lopen en daarna kreeg ik steeds een vraag waar ik over na moest denken. Wat heb ik gehoord, wat heb ik gezien? De antwoorden die je op de vragen geeft, krijg je ook terug en dat heeft mij inzicht gegeven. Want het is mij tegengevallen! Ik was zo bezig om te begrijpen wat er gezegd werd en welke symptomen beschreven werden. Maar na die tour begreep ik dat niet alleen wát een arts zegt belangrijk is, ook de toon en hoe het op de patiënt overkomt. Het was voor mij echt een eye opener dat empathie belangrijk is in hoe iets overkomt. In de oefening wilde ik de informatie zo goed mogelijk overbrengen, maar het bleek dus heel belangrijk dat de arts rust bracht in het gesprek.'
Naast het luisteren kon Luuk in het UMCG ook mensen observeren en zijn verbeelding op ze loslaten: 'Waarom is die persoon hier, wat zal zijn achtergrond zijn? Wat is zijn beroep, leeftijd, wat gaat hij vanavond doen? Dat was leuk om te doen. Ik bedacht dat ik mijn communicatie zou aanpassen aan de patiënt. Misschien heeft iemand een antwoord in simpele woorden nodig. Daar kom ik in het gesprek dan wel achter.'
In het UMCG kom je veel verschillende mensen in opleiding tegen. We zijn dan ook een plek waar onderwijs gegeven en ontwikkeld wordt. In de rubriek Geleerd kun je meelopen met de mensen, het onderwijs en de opleidingen. Elke acht weken opnieuw.
