Veel docenten en opleiders herkennen dat studenten door druk en stress vastlopen. Dus toen onze podcast UMCGesprekken over aandacht voor persoonlijke ontwikkeling in het biomedisch onderwijs, doorklonk op de medische faculteit in Gent, maakte die nieuwsgierig. In Gent hebben geneeskundestudenten zes jaar lang dezelfde mentor. Studium generale besteedt er jaarlijks tien sessies aan het thema welzijn. Aandacht voor persoonlijke ontwikkeling is er weliswaar nog niet geïntegreerd in een onderwijsprogramma zoals bij ons, maar we zijn het zeer eens dat ontwikkeling van een gezonde professionele identiteit in het medisch onderwijs thuishoort.
Maar hoe weef je dat in het onderwijs in? Hoogleraar gezondheidspsychologie Joke Fleer en coördinator Margreet Smit ontwikkelden hiervoor een programma met vernieuwende werkvormen en richtten daarvoor het expertisecentrum voor persoonlijke ontwikkeling SCOPE op. Studenten geneeskunde, tandheelkunde, bewegingswetenschappen en studenten van de research masters van de faculteit der Medische Wetenschappen, kunnen bijvoorbeeld ervaren hoe ze grenzen voelen en leren hoe ze grenzen stellen of kunnen omgaan met onzekerheid. Naast SCOPE is er SCOPE Academy waar docenten in deze onderwijsvormen worden getraind.
De collega's uit Gent hebben ook veel aandacht voor het welzijn van studenten en werken toe naar meer onderwijs gericht op persoonlijke ontwikkeling. 'Studenten vragen daar zelf om', vertelt een van de Gentse collega's. 'Dat is een queeste', zegt ze. 'Een queeste naar wat we in de opleiding kunnen doen om studenten beter bewust te maken van wie ze zijn. Zodat ze in het traject om arts en medisch specialist te worden, weloverwogen keuzes kunnen maken die bij ze passen.' Joke Fleer knikt instemmend. 'Dat is de kern van SCOPE', zegt ze.
Foto's: Rijksuniversiteit Groningen
'SCOPE-onderwijs vereist specifieke kennis, vaardigheden en een specifieke houding', legt Margreet Smit uit. 'Daarom doen docenten zelf ook de oefeningen die de studenten doen. Zo word je je bewust van wat jij overdraagt. In ieder geval is het belangrijk dat je openheid, nieuwsgierigheid en betrokkenheid uitdraagt.'
'Maar krijgen studenten zo niet te veel het idee dat ze individueel verantwoordelijk zijn voor hun studie/werk-privébalans? De last die ze ervaren van stress en druk is toch ook een doorslag van de boodschap die in de samenleving heerst: dat het allemaal je eigen verantwoordelijkheid is?', merkt een van de Gentse collega's op.
Margreet Smit vertelt dat studenten ook systemisch leren kijken. 'Ze functioneren in een medisch en academisch systeem. Als ze van een afstandje leren kijken, kunnen ze ervaren hoe het systeem er uitziet en wat van henzelf is en wat van het systeem.' Ze geeft een concreet voorbeeld. 'We vragen in een workshop bijvoorbeeld "Ga staan als je vindt dat je om te slagen, hard moet werken." De meeste studenten geneeskunde en tandheelkunde gaan dan staan. Kennelijk geloven ze dat zij daar zelf verantwoordelijk voor zijn.'
'Als dit een diepgewortelde overtuiging is, kun je je voorstellen dat het leidt tot bijvoorbeeld faalangst. Het is daarmee een overtuiging die je ontwikkeling in de weg kan staan, dus daar wil je met ze op reflecteren.' Je wilt dat ze zich realiseren dat het een overtuiging is die diep verankerd is in onze cultuur. En je wilt dat ze zich realiseren dat het een overtuiging is en niet de waarheid. Kan het bijvoorbeeld ook zijn dat er andere factoren meespelen in het succes hebben, zoals geluk of de gunfactor? Meestal zijn ze heel verbaasd als ze merken dat je er ook op een andere manier naar kan kijken.'
De kracht van dit onderwijs zit 'm in het doen, merken ook de collega's uit Gent als zij toe zijn aan een oefening à la SCOPE. Een oefening in grenzen voelen en stellen. En met elkaar nabespreken. 'In de les creëren we een ervaring waar studenten dan weer in de groep op reflecteren', vertelt Margreet. 'Dat geeft een gedeelde ervaring en ze merken: Ik ben niet de enige die dit heeft of ervaart.'
'We doen twee of drie oefeningen die in lijn zijn met elkaar', legt Margreet uit. 'Soms met een kennisclip vooraf of een hand out die ze mee naar huis kunnen nemen.' 'Dit onderwijs heeft een zeer sterk kader', concluderen de Gentse collega's, 'less is echt more.' En dan nog een belangrijke een vraag: 'Hebben jullie studenten bij wie dit onderwijs minder matcht?' Die zijn er, legt Joke uit. 'Er zijn altijd studentendie het moelijker vinden om te reflecteren en te leren van een ervaring. Maar het zijn er maar heel weinig.'
De vier collega's uit Gent zijn onderwijsontwikkelaar, zitten in de curriculumcommissie of doen onderzoek naar dit soort onderwijs. De 'Gronings-Gentse' conclusie is dat het belangrijk is dat dit onderwijs geaccepteerd en geborgd is in het curriculum. 'Komt na de bijeenkomsten alles nog samen in een bespreking of reflectie?', willen de Gentenaren weten. 'Bij Tandheelkunde is het curriculum net vernieuwd, daar zit dat standaard in. Bij Geneeskunde nog niet', vertelt Margreet. 'Maar door bij elke workshop te reflecteren, hopen we dat ze langzaam maar zeker een reflectieve houding ontwikkelen waar ze in hun verdere loopbaan wat aan hebben.'
Collega's van de faculteiten van Medische Wetenschappen van Gent en Groningen kwamen in maart samen voor onderwijs in persoonlijke ontwikkeling en ze gaan ook samen verder. In juli reist Joke Fleer naar Gent om daar verder te praten over het belang van aandacht voor persoonlijke ontwikkeling in het onderwijs en hoe je dat thema in het onderwijsprogramma kun verwerken. Daarnaast hebben ze de eerste stappen gezet in het opzetten van gezamenlijk onderzoek binnen dit thema.
