Hoe implementeer je een leerafdeling?

Onder bereik wordt verstaan hoe (meer) afdelingen zijn bereikt en hoe afdelingen tot de keuze komen om een leerafdeling te worden. Initieel kwam de eerste aanzet vanuit een vergadering van hoofdopleiders die wat zagen in leerafdelingen. Vanuit de early adopters werd vervolgens van mond tot mond en via social media de bekendheid van leerafdelingen groter. Inmiddels wordt vanuit verschillende kanten het bereik van leerafdelingen vergroot. Via hoofdopleiders, praktijkopleiders, en studenten. Bijvoorbeeld, nu zijn studenten teleurgesteld als een stageplek geen leerafdeling is. Het succes van de leerafdeling in het UMCG zorgt er inmiddels voor dat het bereik ervan steeds groter wordt. 

Effectiviteit van de leerafdeling wordt op verschillende manieren gerapporteerd: 

• Algemene indicatoren 
• Gerapporteerde voordelen van betrokkenen 
• De voordelen van de didactische principes die aan de leerafdelingen ten grondslag liggen. 

Algemene indicatoren 

• Meer studenten kunnen worden opgeleid 
• Hoge kwaliteit van de leeropbrengsten 
• Toegenomen of snellere zelfstandigheid van studenten 
• Verhoogde samenwerking op de afdeling 
• Leercoaches ervaren meer tijd om op te leiden 
• Kortere lijnen tussen de afdeling en de opleiding 
• Leren staat zichtbaar centraal 
• Ruimte voor kwaliteitsverbetering 

Voordelen volgens betrokkenen

Betrokkenen van de leerafdelingen rapporteren verschillende voordelen van leren en werken op een leerafdeling ten opzichte van een reguliere afdeling. Hier is het uitgebreide verslag te lezen. Lees in de paragraaf Ervaringen van collega’s en studenten de voordelen die voor en door de verschillende betrokkenen genoemd werden. 
 

De didactische principes

Aan de leerafdelingen ligt een aantal (beoogde) didactische principes ten grondslag:
 

• studenten leren van en met elkaar 
• Verpleegkundigen geven coachende begeleiding 
• Beoogd wordt om in de toekomst ook invulling te geven aan interprofessioneel opleiden op leerafdelingen. 

Studenten leren van en met elkaar 

Op een leerafdeling lopen meerdere studenten tegelijk stage. Hierdoor wordt er van en met elkaar geleerd. De studenten voeren zowel zelfstandig als met elkaar de werkzaamheden van het te leren beroep uit. Wanneer studenten in koppels werken helpen en ondersteunen ze elkaar. De onderliggende didactische principes hiervan wordt peer learning en samenwerkend leren genoemd. De literatuur rapporteert de volgende voordelen voor studenten: 
 

• Steun en feedback van medestudenten vergroot het zelfvertrouwen en de competenties van studenten. 
• Stress en angst verminderen doordat studenten gemakkelijker elkaar om hulp vragen. 
• Wanneer senior studenten aan junior studenten worden gekoppeld geeft dit de junioren een student (peer) als rolmodel voor het vergroten van klinische kennis. 
• Stelt studenten in staat meer verantwoordelijkheid te pakken. 
• Stimuleert ontwikkeling van vaardigheden van studenten. 
• Stimuleert een zelfsturende en actieve houding van studenten. 
• Stimuleert vertrouwen in eigen bekwaamheid. 
• Groei in klinische vaardigheden. 
• Biedt meer mogelijkheden om goed en veilig op te leiden (beter leerklimaat, hogere student betrokkenheid). 
• Verpleegkundigen geven coachende begeleiding 

Verpleegkundigen geven coachende begeleiding 

De leercoaches coachen de uitvoering van de zorg. Zij geven daarbij instructie of demonstreren bepaalde vaardigheden aan de student(en) of staan soms met de ‘handen op de rug’ en observeren en geven deze observaties terug aan de studenten. Leercoaches adviseren en grijpen alleen in als de kwaliteit van de zorg in het gedrang komt. De leercoach (daar de werkbegeleider genoemd) is bij reguliere stages vooral rolmodel (meester-gezel vorm) en studenten lopen in eerste instantie met de werkbegeleider mee en de werkbegeleider is in dit proces redelijk sturend. Op de leerafdeling geeft de student zelf (en met de groep) sturing aan het leerproces. Het is de bedoeling dat de leercoach slechts ingrijpt als de student er zelf en met zijn medestudenten niet uitkomt. De student heeft een actieve rol in het leer- en werkproces en verricht op de leerafdeling zelfstandig werkzaamheden, die zij als beroepsbeoefenaar ook zou uitvoeren. Coachend begeleiden is een vorm van situationeel begeleiden, waarin de coach studenten van onbewust onbekwaam begeleidt naar onbewust bekwaam. Coachend begeleiden heeft volgens de literatuur verschillende voordelen: 

• Vergroot zelfstandigheid en vertrouwen in eigen bekwaamheid (van studenten). 
• Studenten leren zelf redenerend handelen in plaats van overdragen zo hoort het. 
• Wanneer cursussen en opleidingen worden aangeboden, geeft coachend begeleiden ontwikkelmogelijkheden aan verpleegkundigen die zich willen ontwikkelen in het begeleiden. 
• Vergroot de kwaliteit van de werkrelatie tussen de studenten en het personeel. 

 Wanneer ervoor wordt gekozen om een coach vrij te plannen van zorgt verlaagt dit de druk op begeleiders. 
 

Interprofessional Education 

In Interprofessional Education hebben studenten de mogelijkheid om te ‘leren over, van en met twee of meer professies om samenwerking te bevorderen en daarmee de kwaliteit van de zorg te verbeteren’ (CAIPE, 2014). Een interprofessioneel team kenmerkt zicht door: Verschillende disciplinaire achtergronden met gemeenschappelijke taken, verantwoordelijkheden en doelstellingen. Elkaars kennis en kunde zijn nodig om complexe situaties/problemen te begrijpen. Er is een overlap in rollen en kennisgebieden. Interdisciplinair werken houdt niet op bij het uitwisselen van informatie en ideeën. Men werkt vergaand samen in gedeelde verantwoordelijkheid en vanuit een gemeenschappelijke visie. Er is bereidheid eigen werkzaamheden ter discussie te stellen. Interprofessional Education levert volgens onderzoek verschillende dingen op: 
 

• Studenten krijgen meer inzicht in hun eigen rol binnen een interprofessioneel team en meer inzicht in de strekking van hun eigen beroep. Dit draagt bij aan het zelfvertrouwen en bewustzijn van studenten. 
• Studenten krijgen meer inzicht in de rol en strekking van andere beroepen. Dit draagt bij aan de waardering van studenten voor andere zorg beroepen. 
• Geeft studenten meer zicht op hoe te werken in een interprofessioneel team. 
• Verbetering in communicatievaardigheden, vakspecifieke vaardigheden, zelfvertrouwen, professionele identiteit, waardering van samenwerken van studenten. 
• Patiënten hebben ook baat bij Interprofessional Education. Bij opnames waar deze onderwijsvorm plaatsvindt rapporteren patiënten hogere tevredenheid in betrokkenheid bij beslissingen in hun behandeling, hogere tevredenheid over de verleende informatie, en hogere ervaren betrokkenheid van het personeel rondom ontslag en informatieverstrekking.

Het invoeren van Interprofessional Education kan op basis van bovenstaand onderzoek een mooie toevoeging zijn op een leerafdeling. 

Draagvlak voor het opzetten van leerafdelingen binnen een afdeling is essentieel voor het 
slagen van de nieuwe werkwijze. Een aantal stappen zijn hierin van belang: 
 

Neem de tijd

Begin ruim voor de geplande start van de leerafdeling al met het organiseren en creëren van draagvlak. Het opzetten van een leerafdeling kost minimaal een half jaar voorbereidingstijd. Deze tijd is nodig voor de analyse van de afdeling en het ontwerp, die per afdeling kan verschillen. Na deze periode kan gestart worden met het uitvoeren van de afdeling van de leerafdeling. 

Leg contact 

Externe begeleiding en ondersteuning vanuit een opleidingsinstituut draagt bij aan het doordenken van de opzet en het creëren van draagvlak. Informeer bij anderen en benut bestaande kennis. 

Communiceer de noodzaak 

Wijs het team op de personeelstekorten, de moeite om vacatures te vervullen, en verschillen in kwaliteit van opleiden. 

 
Geef vroegtijdig informatie 

Breng het team vroegtijdig op de hoogte van de plannen. Betrek hier ook andere disciplines bij (artsen, fysiotherapeuten, diëtisten etc.) om ze te vertellen wat ze kunnen verwachten. 

 
Organiseer feedback 

Zorg ook dat het team de mogelijkheid heeft om vragen te stellen en input te leveren op de 
plannen. 

 Verzorg scholing 

Leercoach cursussen, vervolgcursussen, lesdagen dragen allemaal bij aan het voorbereiden van het team op de nieuwe rol als leercoach en zorgen dat mensen zich goed voorbereid en bekwaam voelen om deze nieuwe rol te vervullen. 

Verzorg een feestelijke opening 

Dit markeert je start en laat zien aan het team en de studenten dat opleiden belangrijk is en dat de inzet gewaardeerd wordt. 

Het implementatieplan beschrijft het totaal aan activiteiten dat moet worden uitgevoerd om de leerafdelingen te starten. Dit plan wordt per afdeling uitgewerkt in het plan van aanpak behorende bij de betreffende leerafdeling en daarnaast houdt de projectleider de uit te voeren stappen bij in een implementatieplan uitgezet in tijd voor het ontwikkelen van de specifieke leerafdelingen. Het implementatie stappenplan bestaat uit vier fasen: het analyseproces, het ontwerpproces, de uitvoeringsfase, en borgen en evalueren. Afdelingen kunnen zelf invulling geven aan alle/sommige elementen van de leerafdeling op basis van wat haalbaar en wenselijk is voor de betreffende afdeling. Het is dus mogelijk om te variëren op het model dat in deze handleiding beschreven wordt en het model aan te passen naar de behoeftes en kenmerken van de eigen context. 

 Tijdens de analyse fase van het project worden per afdeling de kritieke taken vastgelegd en het plan van aanpak per afdeling opgesteld. De ontwerpfase bestaat uit het maken van keuzes m.b.t. het ontwerp van de leerafdeling. De uitvoeringsfase start in september, als de studenten op de afdeling starten en het begeleiden volgens het nieuwe model zal plaatsvinden. Het borgen en evalueren start in de laatste weken van februari als de student de stage afrond en er een eerste stage cyclus is doorlopen. 

Wil je meer weten? bekijk dan de volledige checklist van het implementatieplan. 

Na afsluiting van het project werken de afdelingen aan verdere verankering van de nieuwe werkwijzen, dienststructuur en begeleidingsmanieren en het gehele model van leerafdelingen. Het doel en de gewenste resultaten van het project zijn leidend in het borgingsproces. Naar aanleiding van de implementatie wordt gekeken of er tussentijds een nieuw kritiek organisatieprobleem in kaart moet worden gebracht. Knelpunten voor de borging zijn de te verwachten implementatie dip na 2 tot 3 maanden. Nieuwe gewoontes zijn nog onvoldoende geborgd. Door de professionals te leren werken volgens de Plan-Do- Study-Act cyclus kan tussentijds worden bijgestuurd en verbeterd, wat bijdraagt aan een goede borging. Voorwaarden voor borging is een goede afstemming met de praktijkopleiders en de hoofdverpleegkundige van de leerafdeling. Onderstaande onderdelen zijn de voorwaarden beschreven voor implementatie: 
 

• Het management is in staat om te sturen op basis van metingen die ingebed zijn in de planning en controle cyclus van de organisatie. 
• Werkprocessen zijn efficiënt ingericht, de borging is ingebed in standaardprocessen van de afdeling. 
• Nieuwe werkwijzen zijn vertaald naar standaarden en procedures. 
• Nieuwe werkwijzen worden ondersteund met performance support en andere resources. 
• De manager heeft een belangrijke rol in de borging. De quote hieronder illustreert hoe één leerafdeling de borging organiseert.