Bam! Corona kwam en we deden de deur van ons fysieke onderwijs snel dicht. In maart was dat een van de maatregelen om te voorkomen dat we in het UMCG het virus verspreiden. Nu is het oktober en is het virus weer opgelaaid. De deur voor het onderwijs kan niet nog een keer met zo’n klap dicht. Studenten en stagiairs studeren digitaal verder, maar ook fysiek. Onder strenge voorwaarden, zolang dat kan.
Voor de zomer bogen bachelorstudenten geneeskunde zich allemaal over een en dezelfde taak ‘pandemie ontleed’: hoe is het gesteld met de toegang tot gezondheidszorg en gezondheidsinformatie? Het thema sloot naadloos aan bij de pandemie waarin deze toekomstige artsen terechtgekomen waren. 'Ze onderzochten hoe de situatie in Nederland is, in Brazilië, in China…', vertelt programmaleider Anne van Lammeren. 'Ze kregen bijvoorbeeld onderwijs in epidemiologie en vroegen zich af welke professionele rol ze zelf hebben, ook als medisch student. Ze kregen onderwijs in gespreksvoering en passend bij deze tijd, oefenden ze het videobellen met patiënten.'
Bachelorstudenten kiezen bij geneeskunde voor studeren binnen een van de 4 learning communities, elk met een eigen invalshoek om geneeskunde te studeren. Niet alleen kennis opdoen en toepassen is daarbij belangrijk, ook de ontwikkeling tot arts. Ze leren er bijvoorbeeld samenwerken met alle professionals rondom een patiënt en om te gaan met de vele dilemma’s die ze in de zorg tegenkomen.
In 2020 is er geen gebrek aan dilemma’s. Ook niet voor de mensen die in het UMCG verantwoordelijk zijn voor het onderwijs. Dat moet coronaproof op anderhalve meter gegeven worden, via het beeldscherm of via een combinatie van beide. De academische opleidingen, zorgopleidingen en de multimediale ondersteuning maken een ongekende tijd mee om het bestaande onderwijs om te vormen terwijl het rondwarende virus steeds om aanpassingen blijft vragen.
'De aanleiding en tijdsdruk waren niet fijn, maar deze pandemie laat zien hoe belangrijk het onderwijs is', zegt Jildert van Yperen, specialist Learning & Development bij de zorgopleidingen. 'Onder druk werd en wordt er gewerkt aan onderwijsvernieuwing die voor een deel zal blijven', is zijn overtuiging. Veel docenten moesten opeens plaatsnemen achter de computer in plaats van in een lokaal. Dat gold ook voor studenten, tenzij ze ineens extra in de zorg moesten werken, waardoor ze het onderwijs niet op de geplande momenten konden volgen. “We zijn als een malle bezig gegaan om de lessen op video te krijgen, zodat de studenten in hun eigen tijd de les konden volgen,” vertelt Jildert. In no time waren er 800 onderwijsvideo’s en is 75% van de zorgopleidingen die fysiek gegeven werden, verplaatst naar online onderwijs.
Ook bij geneeskunde was het meteen alle hens aan dek “Om nieuw online onderwijs te ontwikkelen, zijn we elke dag bij elkaar gekomen met de mensen die verantwoordelijk zijn voor het onderwijs”, vertelt bachelorcoördinator Anne van Lammeren. En o, paradox: “Juist door alle beperkingen was er veel meer contact tussen de onderwijsmensen.” Ook de studenten waren betrokken. “De jaarvertegenwoordigingen van Panacea wezen ons erop dat we studenten meer mee moesten nemen in wat we bedenken en beslissen. Ze benadrukten ook dat de eerstejaars extra aandacht nodig hebben. Voor hen heeft Panacea een mentorsysteem georganiseerd en wij hebben hen voor hele jaar in dezelfde coachgroep ingedeeld, zodat ze elkaar leren kennen.” “De universiteit had snel Blackboard Collaborate in de lucht”, vertelt onderwijskundige Hanke Dekker, “docenten gingen meteen naar de winkel voor een webcam en begonnen de leukste kennisclips te maken.”
“Video is ontploft”, beaamt Wim van Wiek, manager multimedia en onderwijsondersteuning. Om alle 200 onderwijsruimtes van de Antonius Deusinglaan tot aan de hoofdingang van het UMCG geschikt te maken voor online onderwijs, zijn hij en zijn collega’s vanaf maart met een eigen exercitie bezig. “De hele wereld wilde de juiste hardware en apparatuur”, zegt Arjen Post van multimedia. 'Samen met Inkoop en samen met de universiteiten en umc’s hebben we systemen en apparatuur gekocht en zijn gaan testen. Wij hebben daarbij vooral geluisterd: doen de microfoons het, doet de speaker het, is het geluid goed, sluit het aan op Teams? Wat gebeurt er als je WebEx gebruikt?'
In de grote collegezalen kun je alleen streamen of de bijeenkomst opnemen. “Daar is geen aansluiting met Teams mogelijk”, legt Wim uit. “Een bijeenkomst kan daardoor niet interactief zijn en dat betekent nogal wat voor het onderwijs.” Geneeskunde zorgt daarom voor een pool van 9 studenten die als moderator werken. 'Via een laptop kun je dan vragen stellen die de moderator kan delen en laten beantwoorden.'
Het UMCG gebruikt vooral Teams en WebEx, de universiteit gebruikt vooral GoogleMeet en zoals gezegd Blackboard Collaborate. 'Dat moet allemaal wel via dezelfde hardware werken, dus het is een hele tour om dat zorgvuldig af te stemmen”, vertelt Wim. “Het gaat met horten en stoten, maar het gaat omdat iedereen zijn eigen stramien heeft losgelaten. Ik denk dat we nu in een halfjaar ontwikkelen wat zonder crisis 5 of 6 jaar had geduurd.'
'De basis voor het nieuwe onderwijsjaar hebben we in de maanden hiervoor op papier gezet', schetst Jildert. 'Studenten kregen en krijgen online les waar dat kan, maar een deel zal toch echt in het ziekenhuis of in een praktijk moeten plaatsvinden. Elke zorgopleiding proberen we nu te starten met een fysieke bijeenkomst, zodat studenten en docenten elkaar ontmoeten en de ondersteuning krijgen bij de materialen die we nu voor online onderwijs gebruiken. Iedereen heeft dan dus zijn laptop mee.'
Na die fysieke bijeenkomst volgen online lessen. 'De studenten volgen via e-learning en video’s hun programma en die lessen zijn zoveel mogelijk interactief.' De 25% van de lessen die niet digitaal zijn, worden vooral in het Skills Center gegeven. Om dat zo efficiënt mogelijk te organiseren, is het de bedoeling dat studenten daar pas mogen oefenen als ze via e-learning alle benodigde kennis hebben opgedaan. Jildert hoopt dat de verhouding 75% online en 25% fysiek onderwijs uiteindelijk naar 50/50 zal gaan. 'Omdat professionele uitwisseling bij dit beroep hoort. Het maakt uit of je feedback geeft of krijgt vanachter een beeldscherm of van een collega of patiënt die voor je staat.'
Studenten van de zorgopleidingen trainen in het Skills Center, studenten geneeskunde oefenen vaardigheden zoals hechten, in het Klinisch Trainings Centrum (KTC). Dat onderwijs heeft een tijd stilgelegen, maar is aangepast en weer gestart. “Het E-learning Development-team heeft samen met docenten van het KTC online modules gemaakt”, vertelt Hanke Dekker. 'Studenten doorlopen eerst een module en pas als ze die hebben afgerond, kunnen ze praktijkoefeningen doen.' Dat werkt net als bij het Skills Center heel efficiënt. 'Dat moet ook wel', zegt Anne, 'want we moeten het programma in het KTC inlopen voor de studenten die hier hun vaardigheidsonderwijs nog moeten doen.'
De onderwijscollega’s die zich hebben gebogen over toetsing in coronatijd, hebben uitgedacht of en hoe er online getoetst kan worden. Dat gebeurt inmiddels volop en Hanke Dekker is zelf een van de surveillanten. Iedere surveillant heeft ongeveer 24 studenten. 'Je logt in, begroet iedereen en na een kwartier gaan de studenten hun digitale toets maken. Via 24 schermpjes houd ik zicht op ze. Iedereen die naar de wc moet, vraagt dat eerst. Heeft iemand een vraag over de toets, dan kunnen ze die stellen in een appgroep waarin ook de examinatoren zitten.' Studenten waren in die eerste maanden allang blij dat er onderwijs doorging. 'Ik kreeg zelfs te horen ‘Mevrouw, bedankt voor het surveilleren’', zegt Hanke.
Na de start van het nieuwe studiejaar is er nog steeds veel minder fysiek contact. 'Per week veranderen de coronaregels, we raken er bedreven in om daarmee om te gaan', zegt Anne. 'We luisteren naar de landelijke regels, de regels van de Veiligheidsregio en die van het UMCG'. Waar kan wordt het onderwijs in de coach- en tutorgroepen fysiek gegeven. 'Dat is belangrijk voor het socialisatieproces, zeker voor de eerstejaars', zegt Anne. Het grootschalige onderwijs blijft online en er wordt geëxperimenteerd met hybride vormen. 'Bestaand onderwijs blended vormgeven, is voor een onderwijskundige wel iets anders dan blended onderwijs ontwikkelen', merkt Hanke op. En toch. 'We zien steeds leukere vormen', zegt Anne. 'Ja, de docenten zijn heel creatief', beaamt Hanke.
Het waren en blijven voorlopig pittige tijden om ons onderwijs om een rondwarend virus heen te organiseren. Wanneer alle stof is neergedaald en het virus onder controle, weten we of en hoe alle vernieuwingen het onderwijs blijvend veranderd hebben.
Foto is genomen voor de coronacrisis.
